პოლიტიკური მეცნიერება/Political Science (Annual Conference)

ნაშრომი მომზადდა შოთა რუსთაველის საქართველოს ეროვნული სამეცნიერო ფონდის საგრანტო პროექტის - „თანამედროვე ქართული პარლამენტარიზმის სათავეებთან: საქართველოს ეროვნული საბჭო-საქართველოს პარლამენტი“ ფარგლებში. გრანტის კოდი: FR-23-2950

აბსტრაქტი

საკვლევი თემა. მოხსენებაში განხილულია 1918 წლის 4 აპ­რილს (ძვ. სტ.) ქართულ უნივერსიტეტში გამართული სტუდენ­ტთა საერთო კრება, სადაც მიიღეს მიმართვა ეროვნული საბჭო­სად­მი საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღ­დ­გენის თაობაზე. ამ კრების შესახებ მხოლოდ რამდენიმე საგაზეთო სტატია მოგვეპოვება.

აქტუალობა და სიახლე. საქართველოს დამოუკიდებლობის გა­მოცხადება 1918 წლის 26 მაისს უმნიშვნელოვანესი მოვლენაა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ისტორიაში, რომელიც ჯერ კიდევ საჭიროებს საფუძ­ვ­ლიან და მრავალმხრივ შესწავლას. მას წინ უძღოდა ბრძოლა დამო­უკიდებლობის გამოცხადების მომხრეებსა და მოწინააღმდეგეებს შორის. საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღ­­დ­გენის მოთხოვნებიდან ერთ-ერთი პირველი 1918 წლის 4 აპრილს ქართული უნივერსიტეტის სტუდენტების საერთო კრების მიერ მი­ღებული დადგენილება იყო. დამოუკიდებლობის აღ­დ­გენისკენ მი­მარ­თული მოწოდებები მეტყვე­ლებს იმაზე, რომ ქარ­თული საზო­გადოება დამოუკიდებლობის აღ­დგენის მომხრე იყო და 1918 წლის 26 მაისის აქტი გამოხატავდა ქართველი ერის ნებას. ქართული უნი­ვერსიტეტის სტუდენტთა 4 აპრილის კრება აქამდე არ ყოფილა ცალ­კე შესწავლის საგანი.

მეთოდი. კვლევის უმთავრესი მეთოდია იმდროინდელი პრე­­სის მასალების შინაარსობრივი ანალიზი. სამწუხაროდ, ჩვე­ნამ­დე მოღწეული მასალა მცირეა. ამ მასალაზე დაყრდნობით შევეც­დებით 4 აპრილის კრებაზე და მასთან დაკავშირებით მოვლენათა შემ­დგომი განვითარების რეკონსტრუქციას. 4 აპრილს გამართული კრე­ბის შესახებ 8 აპრილს სოციალ-დემოკრაკრიტიკული პარტიის მთავარმა ორგანომ გაზეთმა ერთობამ გამოაქვეყნა ქართული უნი­ვერსიტეტის სტუდენტის თ. თოთიბაძე-გრიაზნოვის წერილი, რო­მე­­ლიც არასწორად გადმოსცემდა კრებაზე მიღებულ რეზოლუციას, თითქოსდა საქართველოს დამოუკიდებლობას ოსმალეთთან სეპა­რა­ტიული ზავის დასადებად ითხოვდნენ. როგორც ჩანს, ამ წერი­ლის საპასუხოდ სოციალისტ-ფედერალისტური პარტიის მთავარ ორგანოში „სახალხო საქმეში“ 10 აპრილს გამოქვეყნდა 4 აპრილის კრებაზე მიღებული რეზოლუცია, 11 აპრილს კი იმავე გაზეთში  „და­ნის“ ფსევდონიმით გამოქვეყნდა სტატია თოთიბაძე-გრიაზნო­ვის წერილის წინააღმდეგ სათაურით „ერთი მახინჯი ქართულ უნი­ვერსიტეტსაც ჰყოლია“. სტატიის ავტორი 4 აპრილის კრების მდი­­ვანს სთხოვდა „საკითხის მთლიანად გასაშუქებლად“ კრების ვრცელი ოქმის გამოქვეყნებას. სამწუხაროდ, ეს ოქმი არ გამოქვეყ­ნებულა.

კვლევის შედეგები.  4 აპრილის სტუდენტთა საერთო კრება წი­ნა კრების გაგრძელება იყო („ერთობა“, 1918 წ. 8 აპრილი). კრება შედ­გა ქართული უნივერსიტეტის დარბაზში. ამ დროისათვის ქართულ უნივერსიტეტში 600-მდე მსმენელი ითვლებოდა და მათი უმრავლესობა კრებას ესწრებოდა („სახალხო საქმე“, 1918 წ. 11 აპ­რილი). კრების დროს ლექციები შეწყვეტილი იყო („ერთობა“, 1918 წ. 8 აპრილი). სტუდენტთა საერთო კრებამ მოისმინა მოხ­სენება „სა­ქართველოს საერთო პოლიტიკური მდგომარეობის შესა­ხებ“ („სა­ხალ­ხო საქმე“, 1918 წ. 10 აპრილი). სამწუხაროდ, მომხსე­ნებლის გვარი აღნიშნული არ არის.

4 აპრილის კრებაზე გამოვიდა 5-6 ორატორი და ყველა ამტ­კი­ცებდა, რომ სამშობლო განსაცდელშია. განსაკუთრებით აქტი­ურობ­­და იმედაშვილი, რომლის განცხადებითაც ქვეყნის გადასარ­ჩენად აუცილებელი იყო „თვით საქართველოზე ორიენტავიის აღება“. ამ პოზიციას იზიარებდნენ სხვა ორატორებიც და ქართუ­ლი უნივერ­სიტეტის სტუდენტთა ცხრა მეათედი მაინც („ერთობა“, 1918 წ. 8 აპრილი).

მიღებულ დადგენილებაში ნათქვამი იყო, რომ კრებამ „გაით­ვალისწინა ის გარემოება, რომ გარეშე ქართველი ერისა საქართვე­ლოს­თვის არავითარი სხვა რეალური ძალა არ არსებობს“ და დაად­გინა „მოხდეს ძირითადი ცვლილება მართვა-გამგეობის საქმეში, აღიარებულ იქმნას სახელმწიფოებრივობა ქართველი ერისა და ასეთმა სახელმწიფოებრივმა ერთეულმა ერთეულმა შეასრულოს სახელმწიფოთა ფორმაციისათვის სავალდებულო საერთაშორისო ყვე­ლა იურიდიული წესები. ეს უფლება განახორციელოს საქარ­თვე­ლოს ეროვნულმა საბჭომ, რომლის მიერ არჩეულ მთავრობას, სანამ მოწვეულ იქნებოდეს საქართველოს დამფუძნებელი კრება, მიენი­ჭოს დროებითი მთავრობის ფუნქციები“. ამ დადგენილების ასლი ეცნობა ამიერკავკასიის სეიმს, მთავრობას, საქართველოს ეროვნულ საბჭოს და ქართულ პოლიტიკურ პარტიებს („სა­ხალხო საქმე“, 1918 წ. 10 აპრილი).

მიღებული დადგენილების წინააღმდეგი მხოლოდ 2 აღმოჩ­ნდა, „დანის“ შეფასებით, „მახინჯი გონების პატრონი, რომელთაც ხმა მისცეს წინააღმდეგ“, 9 კაცმა თავი შეიკავა. იმედაშვილმა, სო­ციალ-დემოკრატიულმა ფრაქციის სახელით, უარი თქვა კენჭის ყრა­ში მონაწილეობაზე, მაგრამ მის ფრაქციაში 6 თუ 7 წევრი აღმოჩ­ნდა. სოციალ-დემოკრატმა „ჭინჭარაძის ქალმა“. „საჯარო პრო­ტესტი განაცხადა კრებაზედვე“ სოციალ-დემოკრატიული ფრაქ­ციის პოზი­ციის წინააღ­მდეგ („სა­ხალხო საქმე“, 1918 წ. 11 აპრილი).

„დანი“ კრების მიერ მიღებული გადაწყვეტილების თაობაზე აღ­ნიშ­ნავდა: „ქართველ ახალგაზრდობაში გონიერებამ გაიმარჯვა, ის ფხიზელი თვალით უყურებს ყოველივე მოვლენას, განთავი­სუფ­ლდა ყოველგვარნდოგმიდან და თავისუფალი მოაზროვნე ქართ­ველი გახდა“ („სა­ხალხო საქმე“, 1918 წ. 11 აპრილი).

ის, რისკენაც მოუწოდებდნენ ეროვნულ საბჭოს ქართული უნი­ვერსიტეტის სტუდენტები, მალე რეალობა გახდა. 1918 წ. 9 (22) აპ­რილს ამიერკავკასიის დამოუკიდებელი სახელმწიფო შეიქმნა, რო­მელ­მაც დიდხანს ვერ იარსება და 26 მაისს საქართველოს დამოუკი­დებელი სახელმწიფოს შექმნა გამოცხადდა.

თ. თოთიბაძე-გრიაზნოვი. სამწუხარო სინამდვილე - „ერთობა“, 1918 წ. 8 აპრილი, N 81

ქართული უნივერსიტეტის სტუდენტთა დადგენილება - „სახალხო საქმე“, 1918 წ., აპრილის 10 (23), N 217.

დანი. ერთი მახინჯი ქართულ უნივერსიტეტსაც ჰყოლია - „სახალხო საქმე“, 1918 წ., აპრილის 11 (24), N 218, გვ.4